03/03/2021
Kunstwerk Hans Kuyper
Soms kom je in Purmerend dingen tegen waarvan je denkt, hé wat leuk, dat wist ik niet. Regelmatig plaatsen we op deze site Terugblikken, verhalen over de stad en haar bewoners, van Piet Jonker, redacteur/fotograaf van weidevenner.nl. Deze keer: Dertien jaar geleden laatste kalveren verkocht op de Koemarkt
Op de Koemarkt staat een kunstwerk van Hans Kuyper. Drie koeien met een kalf die uitkijken over het plein. Het is uitgevoerd in brons en de grote zuil is een vergroting van de gietijzeren palen die vroeger aan de zijkanten van de perken (bulten) stonden. Het is de plek die veel Purmerenders zich herinneren als de kalverenmarkt. Handjeklap bij de groene houten hokken vol met kalveren en de gezellige drukte met bezoekers vanuit heel Nederland (en vaak daarbuiten).
Via onder andere de Slotterburgwal en de Weeshuisburgwal komt de kalverenmarkt rond 1938 terecht op de Koemarkt. Op maandag worden de hokken gezet door ‘sjouwers’ die op dinsdagochtend zorgden dat de kalveren in de juiste hokken terecht komen. De paardenwagens veroorzaken elke dinsdag parkeerproblemen rond de markt, want iedereen wil zo dicht mogelijk bij het vee parkeren. Later komen de handelaren met veewagens en zorgt de gemeente voor parkeerplekken, bijvoorbeeld op het Looiersplein. Daar moet wel voor worden betaald en dat geeft, ook toen al, discussies met de mensen die er op moeten toezien dat er niet stiekem gratis wordt geparkeerd.
Kalverenkar
Kalverenkar
Kalveren uit België en Zeeland komen per trein en boot naar Purmerend. De boten uit Amsterdam worden gelost aan het Tramplein en kalveren die met de Volharding uit Texel komen, worden aan land gezet aan de Kanaalkade. Zo hoeven ze niet door de sluis en sparen geld en tijd uit. Soms komen er pasgeboren kalveren met alle vuil er nog aan en die moeten toonbaar worden gemaakt. Dat gebeurt met een emmer water uit het kanaal en een flinke borstel. “De kalveren zijn altijd behoorlijk nukkig en eigenwijs”, volgens Jaap Butter, één van de sjouwers. “Als ze niet willen meelopen hebben we een trucje: een beetje suiker in de broekzak, even de vingers nat maken en in de suiker dopen, en dan bij het kalf in de bek steken. Al sabbelend lopen ze dan braaf mee, maar met een stukgeknepen ei lukt het ook prima.” Na de markt moeten de beesten bij de juiste eigenaren terecht komen en voor vervoer van de hokken naar de veewagens gebruiken de sjouwers de ‘kalverenkar.’ Een houten kar met drie zware wielen getrokken door een paard. Dat paard moesten ze wel zelf huren en betalen.
Melkster Neeltje Lof
Dubbeltjes
Opa Piet Butter doet het sjouwerswerk samen met zijn echtgenote, vaak nog bijgestaan door moeder, en na hem zoon Jaap, op zijn beurt geholpen door zoon Piet (de bakker). Jaap: “Soms blijft er wel eens een emmertje melk over en dat gaat dan mee naar thuis, want het werken op de markt is zeker geen vetpot.” Afrekenen gebeurt in de kroeg en dan wordt er vaak nog een borreltje gedronken, waardoor een groot deel van de verdiensten in de zak van de kastelein verdwijnt.”
Vijfhonderd jaar
Uiteindelijk krijgen de kalveren een eigen beschermde plek op de koemarkt, de Nukahal. Nuka is een oude benaming voor een kalf dat vroeger een week na de geboorte verhandeld werd. Tegenwoordig zijn er (Europese) regels dat een kalf minimaal twee weken bij de moeder moet blijven. Als na zo’n vijfhonderd jaar de veemarkt in het centrum van Purmerend stopt, wordt ook de kalverenhandel verplaatst naar de nieuwe veehal in de Baanstee. Op 3 maart 2008 start toenmalig wethouder Hans Krieger de sloop van de overbodig geworden hal.
Hans Krieger start sloop
Klaas van Tiel (l) Piet Butter (r) op de plek waar nu de bronzen koeien staan.
certificaat sloop Nukahal
Prachtig verhaal over mijn opa en mijn vader,het was keihard werken van s’ morgens vroeg 4 uur beginnen en s’ middags klaar en dan ging mijn vader weer naar zijn baas
Ik hoefde op dinsdag geen brood te venten
Was een pracht tijd
Toch nog een standbeeld dan voor een van Tiel voor Klaas en cornenilis