Purmerend kreeg natte voeten

26/01/2020

Soms kom je in Purmerend dingen tegen waarvan je denkt, hé wat leuk, dat wist ik niet. De komende tijd plaatsen we op deze site regelmatig een (bewerkt) artikel uit het boek Terugblikken, verhalen over de stad en haar bewoners, door Piet Jonker, redacteur/fotograaf van weidevenner.nl. Deze keer…Purmerend kreeg natte voeten.

Waar in 1916 niemand op rekende gebeurde toch, want Purmerenders kregen natte voeten. De Zuiderzeedijk bezweek en de stad onder water liep. Op vrijdag 14 januari brachten boeren uit de omgeving uit voorzorg hun vee naar de Koemarkt en gezinsleden kregen onderdak in logementen. ‘s Middags ging stadsomroeper Klaas Loef, in het dagelijks leven mandenmaker op de hoek Kolkstraat/Kerkstraat, door de stad en verkondigde met luide stem de oproep van burgemeester Cavaljé ‘om kelders te ontruimen vanwege de naderende watersnood’. Schoolkinderen mochten eerder naar huis en veel Purmerenders, nieuwsgierig als altijd, verdrongen zich op en bij het ‘hoge bruggetje’ om naar het stijgende water in de Weere te kijken. Bewoners van de Neckerstraat probeerden ‘s nachts met man en macht het meubilair te redden, want in en rond de laaggelegen huizen dreef alles in het water. De volgende dag werden deze bewoners ondergebracht in de gymnastiekzaal aan de Nieuwegracht.

Het Noordhollandsch Kanaal liep over en al snel stond de tramremise blank. Het water stroomde via het Tramplein naar de gracht en langzamerhand liep de hele stad onder water. Echt gevaarlijk was het niet, maar er was vrijwel nog geen waterleiding en de stenen waterputten liepen vol met zout water uit de Zuiderzee. Bij een waterboot aan de Kanaalschans was gratis drinkwater te halen en in de stad werd met paard en wagen schoon water rondgebracht. Op plekken waar het water te hoog stond werden bootjes ingezet. De burgemeester liet weten dat niet-ingezetenen niet meer de stad in mochten en inmiddels gearriveerde militairen controleerden dat. De tram reed niet meer en de gemeente zat opgezadeld met hoge kosten voor hooi, stro en voer voor de vele koeien, paarden en schapen die de stad niet uit konden Het water stroomde over de gesloten schutdeuren de sluis in en om te voorkomen dat bij het doorbreken van de deuren de sterke stroming schade aan de achtergelegen dijk zou veroorzaken en de polder mogelijk onder water zou kunnen lopen, werd een noodwering van keien en rieten matten in de sluis gebouwd.

Telegram
Op woensdag 9 februari kwam Prins Hendrik als voorzitter van het Rode Kruis een kijkje nemen in Purmerend. Een aangekondigd bezoek van koningin Wilhelmina kon wegens ‘lichte ongesteldheid’ (griep) van Hare Majesteit niet doorgaan, maar op 17 februari kreeg burgemeester Cavaljé  ’s morgens vroeg totaal onverwacht een telegram: ‘Hare Majesteit zal hedenochtend in uw gemeente komen om maatregelen genomen tegen watersnood te bezichtigen en enkele personen te spreken op de plaats hunner werkzaamheden – wilt hare majesteit vanaf 10.30 u opwachten met auto aan de weg van Alkmaar – hare majesteit moet 12.30 u weder vertrekken – adjudant Hooft Graafland’.

Geleende auto

Op het stadhuis brak lichte paniek uit en onmiddellijk werd de gemeentesecretaris naar Manufacturen-Magazijn Prins Hendrik het Padjedijk (Heideman & zonen) gestuurd om witte handschoenen voor het ontvangstcomité te kopen. Daarna kwam het probleem vervoer om de hoek kijken, maar gelukkig kon een automobiel worden geleend van de kaashandelaren Gebroeders Stuyt. Met de burgemeester, wethouders en secretaris in de geleende auto voorop ging de stoet naar de Amsterdamse Poort, waar de koningin uitstapte en te voet richting Hollandia ging om de noodbekisting langs het kanaal en de melkfabriek te bezichtigen. De pers werd door de veldwachters op gepaste afstand gehouden. Na een bezoek aan de Groote sluis, de Hazepolder en de gymzaal in de Boterhal bezocht de koningin de Doopsgezinde kerk aan de Kanaalstraat, waar zes voor het water gevluchte gezinnen verbleven. Na opbeurende woorden van de koningin ging het gezelschap naar het Burgerweeshuis, waar de ziekenafdeling van het Rode Kruis was gevestigd. Tijdens haar bezoek aan het weeshuis deelde koningin Wilhelmina cadeautjes uit en sprak ze even met Grietje Dil, weduwe van Jacob Heiloo. Haar moeder woonde in 1825 ‘onder Zaandam’ en moest  ook toen vluchten voor een grote overstroming. Negentig jaar later werd Grietje rond drie uur ’s nachts drijfnat en rillend van de kou uit haar overstroomde huisje aan de Neckerstraat gehaald en ondergebracht in de doopsgezinde kerk aan de Kanaalstraat. Acht dagen na het bezoek van de koningin is Grietje overleden. Na woorden van troost en bemoediging vertrok de koningin richting de ‘noodwerken’ aan de Purmersteenweg en het door zware storm geteisterde Oudelandsdijkje.

Honderd jaar

Om weer een beetje op temperatuur te komen, begaf men zich naar de Wormerkamer in het stadhuis. Na een afscheidsdrankje begaf de koningin zich naar de raadszaal, waar alle  leden van ’Hoofdcomité en de Sub-Commissiën voor den watersnood in Purmerend’ door burgemeester Cavaljé werden voorgesteld aan Hare Majesteit. Na nog een snel bezoek aan vluchtelingen in het Patronaatsgebouw dankte de burgemeester de koningin voor haar bezoek en ging zij weer op huis aan. De verslaggever van Schuitemakers Purmerender Courant schreef in zijn verslag: ‘Op verschillende gedeelten der stad klonken de hoera’s voor H.M., die daarvoor met Hare minzaamheid naar links en rechts dankte. Ook was hij vol lof over de politie: ‘Dank zij de voortreffelijke maatregelen door de Inspecteur van Politie in der haast genomen, mogen  we verklaren, dat de orde nergens gestoord werd en de houding van ’t publiek correct was te noemen. We eindigen met de stille hoop dat ’t Hare Majesteit moge behagen onze stad in latere en betere dagen nog eens met ‘n bezoek te willen vereren’. Pas in 1973 bracht haar kleinkind prinses Beatrix samen met prins Claus een bezoek aan de Taborkerk, en moesten we bijna honderd jaar wachten totdat haar achterkleinzoon koning Willem-Alexander naar Purmerend kwam om biowarmtecentrale De Purmer te openen.

Vloeibaar vuil
Op verschillende plekken werden kistdammen aangelegd, maar nadat de dam bij Hollandia tweemaal was doorgebroken, verscheen het volgende bericht in de krant:’Burgemeester en wethouders achten het van veel belang voor het in goede staat houden van de kistdammen en dat deze niet anders dan in de noodzakelijke gevallen worden betreden en geven daarom in overweging te dien opzichte ene verbodsbepaling uit te vaardigen en overtreding strafbaar te stellen op straffe van f 25,- boete of zes dagen hechtenis’.Raadsleden vroegen zich af hoe bewoners dan hun afval, dat normaal gewoon in het water werd gekieperd, over de kistdam moesten krijgen. Ook was er een probleem met ‘het wegwerpen van vloeibaar vuil (uitwerpselen), daar oude menschen niet in staat zijn met een emmer op en over de kistdammen te klimmen’. Burgemeester en wethouders zegden toe hiervoor eventueel ontheffing te willen verlenen. In het centrum steeg het water tot bijna zeventig centimeter hoog en in de Vooruitstraat kabbelde het water tot aan de kozijnen. Bewoners verhuisden naar boven en omdat de privaten achter de woningen onder water stonden, werden de emmers met fecaliën uit het raam geleegd.

Rondvaarten
Van gemeentewege werden drie schuiten en een platboom vaartuig ingezet om vluchtelingen naar de Boterhal aan de Nieuwstraat en naar de waag aan de Kaasmarkt te vervoeren. Uitslager uit de Vooruitstraat ging zelf met een bewoners vervoeren, maar toen bleek dat er in en rond de stad veel diefstal werd gepleegd met bootjes stelde de gemeente een vaarverbod in voor de overstroomde gebieden. Veel Purmerenders trokken zich daar echter niets van aan en peddelden vrolijk met kano’s en andere zelfgemaakte vaartuigen door de stad. Ook de trambaan had zwaar te lijden doordat het zand onder de rails wegspoelde. Op sommige plekken hing de rails in de lucht en veilig rijden was niet meer mogelijk en om toch reizigers te kunnen vervoeren werden de trams vervangen door stoomboten. In het begin hadden de boten veel last van drijvend huisraad en dode dieren, en in de polder werd af en toe ook een van de vele boven de sloten staande privaten omgevaren. Al snel werden de boten ook ingezet voor het maken van rondvaarten door de overstroomde gebieden. Wijdewormer kreeg ook het nodige te verduren, want waar nu Weidevenne (Kop West) is,was het één grote waterplas. Rond de Sluisbrug waren zandzakken gestapeld, maar het water liet zich niet tegenhouden. Ook het poldertje Lange Weeren (nu Hazepolder) liep vol.

Stoompomp
Langzamerhand zakte het water en eind maart was de stad droog. Het tijdens de watersnood door gemeentewerkers opgeviste hout, dat overal in de rondte dreef, werd bij opbod verkocht om de gemeentekas weer enigszins aan te vullen. De brandweer had het druk met het leegpompen van de vele volgelopen kelders en kwam daarbij slangen te kort. Ze werden uit de brand geholpen door de brandweer van Amsterdam die extra lange slangen beschikbaar stelde. Melkfabriek Hollandia riep inwoners op lege ronddrijvende melkbussen in te leveren. De cafébazen en logementhouders in Purmerend hadden nog een extraatje, want de vele van buiten de stad afkomstige werkers die de schade moesten verhelpen, hadden nog maanden werk en waren goede klanten.
In de viaducten onder de spoorbrug over het Noordhollandsch Kanaal en aan de zijgevel van de villa naast Hollandia zijn peilstenen  ingemetseld die de waterstand van toen aangeven. In 2011 werd een collage over de watersnood, gemaakt door leerlingen van groep 7 en 8 van basisschool De Weidevogels onder leiding van Vincent Nijenhuis, geplaatst bij de peilsteen aan de Kanaaldijk. Het bord is helaas vernield. In de stad zijn op verschillende plaatsen bordjes geplaatst waarop de waterhoogte van toen.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

In 2016, honderd jaar na de overstroming, werd op verschillende plekken en manieren aandacht geschonken aan de watersnoodramp. In Purmerend waren er onder andere exposities en een watersnooddiner op de Kaasmarkt. Geheel in stijl was het die dag slecht weer en haalden vrijwel alle deelnemers een nat pak.