16/12/2015
Gedenkteken voor Antonie Breetveld, Jacob Schipper en Klaas de Graaf
Onderdeel van de jaarlijkse dodenherdenking in Purmerend is de Stille Tocht naar het gedenkteken aan de Jaagweg. Op deze plek werden A.J.J. Breetveld uit Tiel, J.P. Schipper uit Amsterdam en K. de Graaf uit Den Haag op 15 december 1944 doodgeschoten.
Door Piet Jonker:
Tijdens de Hongerwinter van 1944 lagen vijfhonderd balen suiker opgeslagen op de zolder van melkfabriek Hollandia aan de Jaagweg. Er was een enorm gebrek aan alles en zelfs op de bon was geen suiker meer te krijgen. Om de Duitse Wehrmacht te bevoorraden kreeg de fabriek opdracht vanuit het hoofdkantoor om vierhonderd balen suiker te verschepen naar Vlaardingen. Het moest in het geheim gebeuren om eventuele aanslagen van het verzet te voorkomen. Er werd op het laatste moment gekozen voor een andere boot en de route ging niet zoals gebruikelijk via Amsterdam, maar via Zaandam naar Vlaardingen. Hoewel slechts enkele mensen op de hoogte waren, wist het verzet precies wat er ging gebeuren. Aangekomen in Zaandam vertelden als belastingambtenaren verklede verzetsmensen de kapitein dat er van alles mis was met de vervoerspapieren.
Het schip werd met lading en al in beslag genomen. De Duitsers waren furieus en vonden de boot leeg terug in een houtloods. Gezien de enorme voedselschaarste werd besloten ook de rest van de suiker in Purmerend weg te halen en te verdelen onder ziekenhuizen, bejaardentehuizen, tbc patiënten en scholen. Portier G. Huisenga zat in het complot en hij vertelde waar de juiste sleutels hingen en gaf alle inlichtingen die de verzetsmensen nodig hadden om ongezien binnen en weer weg te komen. Het was een zwaar, riskant en levensgevaarlijk karwei, waarvan niemand de afloop kon voorspellen. Haast was geboden, want de Duitsers waren van plan zelf de suiker weg te halen. Op 9 december besloot men het erop te wagen. Om de portier niet verdacht te maken, werd hij losjes vastgebonden en op een plek neergelegd waar hij snel zou worden gevonden. Twee Duitse soldaten die onverwacht melk kwamen halen, werden door verzetsmensen in politie uniform netjes afgewimpeld en gingen verder. Dirk Ranzijn bracht de zware balen suiker met de melkwagen van Willem van Wees naar verschillende schuilplaatsen in en rond Purmerend gebracht. De melkwagen was verborgen in de garage van Jorritsma aan de Breedstraat en daar ging het al bijna mis. Het opstarten van de generator maakte nogal lawaai en net op dat moment liepen er Duitse soldaten langs. Ze hadden gelukkig niets in de gaten.
De volgende ochtend werd de portier gevonden en de diefstal ontdekt. De SS besloot meteen wraak te nemen en liet op 15 december drie verzetsmannen uit de gevangenis aan de Weteringschans in Amsterdam naar Purmerend brengen. Politie, waaronder de agenten Baan en Goeverneur, moest getuige zijn van de executie en uitgehongerde mensen die aardappelen, melk of bonen uit de polder hadden gehaald en lopend op weg waren naar Amsterdam om voor de avondklok nog binnen te zijn, op afstand houden. De melkboot die vanuit Amsterdam taptemelk kwam halen bij Hollandia, werd opgewacht bij de steiger en de bemanning, waaronder Kees Bakker, Maarten Horsmeyer, Kees Appel en Henk Wessel, werden door de agenten naar de achterzijde van de fabriek gestuurd. Vanuit de smederij waren ze, samen met onder andere Piet Zuidewind, getuige van het vreselijke gebeuren.
Graven van Klaas de Graaf en Jacob Schipper op de Eerebegraafplaats Bloemendaal.
Eerebegraafplaats
De drie gevangenen kwamen elk in een aparte auto aan en werden geboeid door een SS’er voor het hek op de dam geplaatst. Vrijwel onmiddellijk werden ze doodgeschoten. De Duitsers vertrokken meteen richting Amsterdam en de hevig geschrokken mannen die gedwongen hadden moeten toekijken, brachten de lichamen met een melkwagen naar de aula van het Stadsziekenhuis. Toen ze de volgende dag kwamen kijken wat er verder moest gebeuren, waren de lichamen verdwenen. Later werd bekend dat ze ’s nachts zijn opgehaald door de voor de Duitsers werkende begrafenisondernemer Bleekemolen uit Amsterdam en door hem zijn begraven in een massagraf in de duinen bij Overveen. Na de oorlog zijn de daar gevonden slachtoffers geïdentificeerd en herbegraven. Jacob Schipper en Klaas de Graaf kregen een laatste rustplaats op de Eerebegraafplaats te Bloemendaal. Op deze begraafplaats liggen 370 mannen en één vrouw (Hannie Schaft). Waar Antonie Breetveld is herbegraven is niet bekend, maar zijn naam staat wel op de Erelijst van gevallenen 1940-1945.
Monument
De plek waar de executie plaatshad (Wezenland, een stuk weiland naast de melkfabriek) was eigendom van het Ned. Her. Weeshuis. Het bestuur stelde de plek beschikbaar voor een gedenkteken en gaven architect Jan Plas opdracht een monument te ontwerpen. Het werden drie zuilen met de namen van de omgekomen mannen met daarvoor een offerplaat voor bloemen. Aan de vooravond van de bevrijdingsfeesten in 1945 werd het monument onthuld. Onder de vele belangstellenden waren burgemeester mr. R. Kooiman, ir. J. Bellaart Spruijt, districtscommandant van Waterland, en een bataljon van de Binnenlandse Strijdkrachten. Ook nabestaanden van de slachtoffers waren bij de plechtigheid aanwezig. Leerlingen van de Willem Eggertschool hebben het monument in het verleden geadopteerd. Leerlingen van basisschool De Vlieger lopen mee in de stille tocht en leggen bloemen bij het monument.
Een gedenkteken voor drie mannen, doodgeschoten uit wraak, met als opschrift: ‘Nederland gedenk uw doden en vergeet nooit het offer dat zij voor u brachten.’ Een plek om bij stil te staan.
Ik ken het monument en zijn verleden .kijk altijd uit naar een bezoek wanneer ik weer in p,end ben.
Het verhaal heb ik vernomen van een vrouw in de voorruitstraat wiens familieleden door de duitsers van de daken zijn geschoten verzets leden die ze waren namen ze dat ricico.hun offer en daarom dat monument zijn zo belangerijk dat vergeten niet mag.Dat geld voor alle verzet strijders en de offers die zij brachten