02/05/2013
Gedenkteken voor Antonie Breetveld, Jacob Schipper en Klaas de Graaf.
Onderdeel van de jaarlijkse dodenherdenking in Purmerend is de Stille Tocht naar het gedenkteken aan de Jaagweg. Op deze plek werden A.J.J. Breetveld uit Tiel, J.P. Schipper uit Amsterdam en K. de Graaf uit Den Haag op 15 december 1944 doodgeschoten.
In de Hongerwinter van1944 was het verzet erachter gekomen dat de Duitsers honderd grote balen suiker hadden opgeslagen op de zolder van melkfabriek Hollandia aan de Jaagweg. De suiker was niet bestemd voor de fabriek, maar voor eigen gebruik. Gezien de enorme voedselschaarste werd besloten de suiker te stelen en te verdelen onder ziekenhuizen, bejaardentehuizen en scholen. De portier, G. Huisenga, zat in het complot en hij gaf alle inlichtingen die de verzetsmensen nodig hadden om ongezien binnen en weer weg te komen. Het was een zwaar, riskant en levensgevaarlijk karwei, waarvan niemand de afloop kon voorspellen.
Wraak
Op 9 december was alles in gereedheid en besloot men het erop te wagen. Om de portier niet verdacht te maken, werd hij vastgebonden en op een plek neergelegd waar hij snel zou worden gevonden. Twee Duitsers die onverwacht melk kwamen halen, werden door verzetsmensen in politie-uniform geholpen en hadden niets in de gaten. De zware balen suiker werden van zolder naar beneden gesleept en door Dirk Ranzijn met de melkwagen van Willem van Wees naar de verschillende schuilplaatsen gebracht. De melkwagen was verborgen in de garage van Jorritsma aan de Breedstraat. Toen de volgende ochtend de portier werd gevonden en men de diefstal ontdekte, werd de zaak grondig onderzocht, maar er was niets meer te vinden. De suiker was verdwenen. De SS besloot meteen wraak te nemen en liet op 15 december drie mannen uit de gevangenis aan de Weteringschans in Amsterdam halen. Zij zaten vast wegens verzetsdaden.
Getuige
Eerebegraafplaats te Bloemendaal
De politie van Purmerend, waaronder de agenten Baan en Goeverneur, moest getuige zijn van de executie en eventueel publiek op afstand houden. De melkboot die elke dag vanuit Amsterdam taptemelk kwam halen bij Hollandia, werd door de agenten opgewacht bij de steiger en de bemanning, waaronder Kees Bakker, Maarten Horsmeyer, Kees Appel en Henk Wessel, werd naar de achterzijde van de fabriek gestuurd. Vanuit de smederij waren ze samen met Piet Zuidewind getuige van het vreselijke gebeuren. De drie gevangenen kwamen elk in een aparte auto aan en werden geboeid door een SS’er voor het hek op de dam geplaatst. Vrijwel onmiddellijk werden ze doodgeschoten.
De Duitsers vertrokken meteen richting Amsterdam en de hevig geschrokken mannen, die getuige waren geweest van het drama, brachten de lichamen met een melkwagen naar de aula van het ziekenhuis. Toen ze de volgende dag kwamen kijken wat er verder moest gebeuren, waren de lichamen verdwenen. Later werd bekend dat ze ’s nachts zijn opgehaald door een voor de Duitsers werkende begrafenisondernemer en in de duinen bij Overveen in een massagraf zijn begraven. Jacob Schipper en Klaas de Graaf zijn herbegraven op de Eereraafplaats te Bloemendaal. Op deze begraafplaats liggen 370 mannen en één vrouw (Hannie Schaft).
Monument
De plek waar de executie plaatshad (Wezenland, een stuk weiland naast de melkfabriek) was eigendom van het Ned. Her. Weeshuis en het bestuur stelde de plek beschikbaar voor een gedenkteken. Ook gaven zij architect Jan Plas opdracht een monument te ontwerpen. Het werden drie zuilen met de namen van de omgekomen mannen met daarvoor een offerplaat voor bloemen. Aan de vooravond van de bevrijdingsfeesten in 1945 werd het monument onthuld. Onder de vele belangstellenden waren burgemeester mr. R. Kooiman, ir. J. Bellaart Spruijt, districtscommandant van Waterland, en een bataljon van de Binnenlandse Strijdkrachten. Ook nabestaanden van de slachtoffers waren bij de plechtigheid aanwezig. Leerlingen van de Willem Eggertschool hebben het monument in het verleden geadopteerd.
Een gedenkteken voor drie mannen, doodgeschoten uit wraak, met als opschrift: ‘Nederland gedenk uw doden en vergeet nooit het offer dat zij voor u brachten.’ Een plek om bij stil te staan.
Piet Jonker
