Monument aan de Jaagweg

01/05/2022

Tijdens de Hongerwinter van 1944 krijgt de Hollandia fabriek opdracht om de Duitse Wehrmacht te bevoorraden door vierhonderd balen suiker te verschepen naar Vlaardingen. Er is een enorm gebrek aan alles en zelfs op de bon is geen suiker meer te krijgen. Het verzet is echter op de hoogte en aangekomen in Zaandam laten zij, verkleed als belastingambtenaren, de kapitein weten dat er van alles mis is met de vervoerspapieren. Het schip wordt met lading en al in beslag genomen.

Gezien de enorme voedselschaarste wordt besloten ook de rest van de suiker in Purmerend weg te halen en te verdelen onder ziekenhuizen, bejaardentehuizen, tbc patiënten en scholen. De portier zit in het complot en geeft alle inlichtingen en de sleutels die de verzetsmensen nodig hebben om ongezien binnen en weer weg te komen. Haast is geboden, want de Duitsers zijn van plan zelf de suiker weg te halen. Op 9 december besluit men het erop te wagen. De portier wordt losjes vastgebonden en op een plek neergelegd waar hij snel zal worden gevonden. De zware balen van honderd kilo worden met een melkwagen naar schuilplaatsen in en rond Purmerend gebracht.

De SS besluit meteen wraak te nemen en laat op 15 december drie verzetsmannen uit de gevangenis aan de Weteringschans in Amsterdam halen. De politie moet uitgehongerde mensen, die nog wat te eten uit de polder hadden gehaald en lopend op weg zijn naar Amsterdam om voor de avondklok nog binnen te zijn, op afstand houden. De melkboot die vanuit Amsterdam taptemelk komt halen bij Hollandia, wordt opgewacht bij de steiger en de bemanning wordt door de agenten naar de achterzijde van de fabriek gestuurd. Vanuit de smederij zijn ze getuige van het vreselijke gebeuren.

De drie gevangenen komen elk in een aparte auto aan en worden geboeid door een SS’er voor het hek op de dam geplaatst en doodgeschoten. De Duitsers vertrekken meteen richting Amsterdam en de hevig geschrokken mannen die gedwongen moesten toekijken, brengen de lichamen met een melkwagen naar de aula van het Stadsziekenhuis. De volgende dag zijn de lichamen  verdwenen. Later wordt bekend dat ze ’s nachts zijn opgehaald door een voor de Duitsers werkende  begrafenisondernemer uit Amsterdam en zijn begraven in een massagraf in de duinen bij Overveen. Na de oorlog worden de daar gevonden slachtoffers geïdentificeerd en herbegraven. Jacob Schipper  en Klaas de Graaf krijgen een laatste rustplaats op de Eerebegraafplaats te Bloemendaal. Waar Antonie Breetveld is herbegraven is niet bekend, maar zijn naam staat wel op de Erelijst van gevallenen 1940-1945.

Monument

De executie vindt plaats op Wezenland, een stuk weiland naast de melkfabriek, eigendom van het Ned. Her. Weeshuis. Het bestuur geeft architect Jan Plas opdracht een monument te ontwerpen. Het worden drie zuilen met de namen van de omgekomen mannen met daarvoor een offerplaat voor bloemen. Aan de vooravond van de bevrijdingsfeesten in 1945 wordt het monument onthuld.  Een gedenkteken voor drie mannen, doodgeschoten uit wraak, met als opschrift: ‘Nederland gedenk uw doden en vergeet nooit het offer dat zij voor u brachten’.  Een plek om op 4 mei bij stil te staan. 

Herdenkingsstenen

Stichting Herdenkingsstenen Amersfoort herdenkt slachtoffers van het naziregime bij hun laatste woning in Amersfoort. Het gaat om ruim 350 Joodse slachtoffers, de helft van de Amersfoortse Joden in die tijd, meer dan zeventig verzetsstrijders, waaronder De Graaf en Schipper, en drie Jehovah’s Getuigen. Op 30 april 2015 zijn de eerste zestien herdenkingsstenen onthuld. Het zijn zwart granieten stenen met daarin de naam, leeftijd en plaats van overlijden. In totaal zijn meer dan 430 herdenkingsstenen gelegd. Het zijn stille getuigen van mensen die een gruwelijk lot ondergingen in de Tweede Wereldoorlog.