15/07/2022
1952. Groepsfoto Zwartendijk.
Terugblik door Piet Jonker, redacteur/fotograaf van weidevenner.nl.
Deze keer: Bleekneusjes op vakantie.Veel jonge Purmerendertjes gaan elk jaar lekker met vakantie in eigen land of naar verre buitenlanden. Voor veel oudere Purmerenders heeft vakantie tijdens hun schooljaren een andere betekenis, namelijk zes weken verblijf in Zwartendijk, waar de ‘bleekneusjes’ kunnen aansterken. Dat gebeurt niet alleen door gezonde voeding, maar ook met orde, discipline, regelmaat en lange wandelingen langs het strand en door het mulle zand van de duinen.
Schooldokter
Als conciërge meneer Engels het meubilair in de lerarenkamer van lagere school A aan de Koestraat aan de kant schuift en een mevrouw in een wit verpleegstersuniform haar degelijke zwarte fiets met grote zwarte lederen handbeschermers in de gang stalt, dan weten de leerlingen meteen wat er gaat gebeuren: de schooldokter. Daags tevoren krijgt iedereen een briefje mee naar huis, want de dokter ziet graag gewassen kinderen in schoon en bij voorkeur heel ondergoed. Bij de dokter is het zenuwachtig uitkleden, meten, wegen en (de jongens) op de hand blazen. De schooldokter bromt onverstaanbare woorden naar de zuster die 
gewichtig formulieren invult. Verder wordt er niet gesproken. Oudere leerlingen weten te vertellen hoe het verder gaat, want als na een paar dagen bij thuiskomst uit school de fiets van de wijkzuster voor de deur staat, nou dan weet je meteen hoe laat het was, het gaat over jou. Lang buiten blijven spelen heeft geen zin, je moet toch een keer naar binnen. Vrolijk en enthousiast vertelt de zuster dan dat je naar de vakantiekolonie mag om aan te sterken. Veel kinderen staat het huilen nader dan het lachen. Ouders, die ook niet weten wat ze er mee aan moeten, proberen leuke dingen te vertellen over wat er in het ‘vakantiehuis’ allemaal wordt gedaan, maar de kinderen denken aan een lange tijd zonder ouders en vriendjes en weg uit de vertrouwde omgeving. De verhalen van oudere schoolgenootjes die al ‘op vakantie’ in Zwartendijk zijn geweest zorgen voor slapeloze nachten. Moeders moeten ook meteen aan het werk, want in alle kleding, tot sokken en zakdoeken aan toe, moet de volledige naam worden ingenaaid.
Ander eten dan thuis.
Ranzige blokjes vet vlees
Zwartendijk in Egmond aan Zee is een imposant huis en de zusters zijn erg vriendelijk tijdens de ontvangst. Totdat de ouders vertrekken en de huilpartijen beginnen. De eerste twee weken mogen ouders niet op bezoek komen en de heimwee begint voor veel kinderen al op de eerste dag. De ouders zijn nog niet uit het zicht verdwenen en er wordt al stevig gecontroleerd op vlooien en luizen. Daarna volgt het inzepen met stinkende zeep door de zusters en dan snel afspoelen onder een primitieve lauwe douche. Warm en gezond eten betekent grote scheppen half gare onbekende groenten uit het water, natte aardappelen en dikke jus met ranzige blokjes vet vlees. Als toetje is er pap met een vel. Op de lauwe melk drijft altijd een ‘vluus’ dat moet worden ‘weggewerkt’. Wie niet alles op heeft, mag niet van tafel. Als extra foltering moet iedereen elke dag een lepel stinkende levertraan happen.
Douchen en nagels knippen.
Handjes boven de dekens
Er worden gezonde lange duinwandelingen gemaakt, waarbij dikwijls moet worden gestopt om stukjes schelp uit de sandalen te verwijderen. Vooraf hebben moeders een schelpenzak genaaid, die aan een touwtje om de nek wordt gedragen. Tijdens wandelingen wordt er verplicht gezongen: ‘Ik zou zo graag een kikker willen wezen…’ en ‘Z’wartendijk staat bovenaan’. ‘s Middags is het verplicht slapen in de open lucht op een rieten stretcher met een dunne deken. Wel allemaal op dezelfde zij liggen en de handjes boven de dekens. De slaapzalen zijn sombere ruimtes, jongens en meisjes strikt gescheiden en meteen na het opstaan, wassen bij zinken wasbakken met koud water. Daarna op de weegschaal en ontbijten. Een brief naar huis schrijven mag alleen op woensdag, als je al kan lezen en schrijven, maar wel met potlood, want de zusters gummen alle klachten er resoluut uit.
Souvenir Zwartendijk.
Litteken voor het leven
Zes weken in Zwartendijk betekent voor veel kleine Purmerendertjes een levenslange herinnering. Persoonlijke aandacht is er niet, je wordt altijd als groep aangesproken. Echt fysiek geweld is er ook niet, maar een ferme tik, even hard knijpen of geniepig een armpje omdraaien, veroorzaakt bij veel kinderen grote angst. Sommige kinderen kunnen na Zwartendijk jarenlang niet rustig eten vanwege de onverwachte tik tegen het hoofd die de zuster uitdeelt als het bord niet snel genoeg wordt leeggegeten. Door angst, eenzaamheid, heimwee en het grote onbekende waarin de kinderen terecht komen, komt er veelal niets terecht van de opzet om aan te sterken. De meeste kinderen snappen niet waarom ze het moeten ondergaan en zien de vakantie als een straf. Ouders denken dat de kinderen bij thuiskomst overdrijven met hun verhalen, maar als de ‘bleekneusjes’ van toen zich ruim 65 jaar later de aparte geur van fijngemalen groenten als broodbeleg nog haarscherp weten te herinneren en gruwen bij de gedachte aan melk met een ‘vluus’, dan zijn de zes weken Zwartendijk toch iets anders dan ‘vakantie’. Voor sommigen veroorzaken de tikken van toen een litteken voor het leven.
Ik heb als 9 jarige op Joseph gezeten in Egmond aan zee en ik herken dit echt niet, ik heb de tijd van mijn leven daar gehad. Later ben ik daar gaan werken en werd het steeds meer medisch pedagogisch opvang centrum. En heb geprobeerd om het de kinderen het zo leuk en fijn op te vangen
Dit was rond 1960
Dit verhaal speelt rond 1952. Dat was een heel andere tijd. Gekukkug is er daarna veel verbeterd. Meer info over de Bleekneusjes in die tijd is te lezen in het boek Bleekneusjes, geschreven door Marianna Swankhuisen, Klaartje Scheizer en Addy Stoel.
Ik heb in 1951 6 weken in Sint Joseph gezeten en vond het daar geweldig (was toen 10 of 11 jaar oud). Fysiek geweld was er absoluut niet. Ik ruik nog de lucht van het brood als het door de bakzuster werd gebakken. Ik vond juist dat ik daar veel aandacht kreeg. Er waren wel regels, maar niet echt streng, al moest je wel altijd op je rechterzij slapen, wat ik tot op de dag van vandaag nog steeds doe! En iedere dag douchen terwijl we thuis niet eens een kraan hadden in de Overweerse Polder. Nee, heb een mooie tijd gehad daar. Jammer voor de Zwartendijkers! Jo van Langen
Ook ik ben er 6 weken geweest, was 6 jaar en zeelucht was goed voor mij volgens de huisarts, ivm bronchitis. Vreselijk heb ik het gevonden, heb er een trauma aan over gehouden. Later werd er nog gesproken over Davos in Zwitserland maar door de heimwee en ervaring van Zwartedijk ging het niet door.
dit is niet mijn herinnering,
Plotseling vertrokken van huis naar Zwartendijk.
inderdaad alles in groepsverband en niet begrijpen waarom je daar was.
had zwaar astmatische bronchitis en moest dus in 1957/58 naar zee.
heb daar 6 weken zwaar benauwd gehad en veel mond zeer opgelopen.
me neus was vaak zwaar geïrriteerd en voor het slapen gaan volgepropt met zalf, soms met watte en een pleister om het zalf er in te houden.
het meest wat me bij bleef waren het onweer wat de slaapzaal geheel verlichten en de donder versterkt werd door de holle ruimte wat voor veel kinderen als heel angstig werd ervaren.
ook de nachtzuster zat dan zeer schrikkerig en zenuwachtig op een stoelen ging hard op tellen hoeveel seconden het duurde tussen het licht en de donder.
wat mooi was is het bramen plukken en later het sap krijgen.
het vlees wat we kregen was gemalen tot een droog poeder achtig gehakt.
heb er geen trauma van over gehouden.
wel 1 groepsfoto.
Ik zat ook in de Sint Jozef, nou ik kan mij het nog wel voor de geest halen. Ik zat er samen met mijn zusje Anita en die had ook de tijd van haar leven aan de meisjes kant.
Ik zat bij de jongens en moesten net zoals Piet Jonker beschreef wassen bij een betegelde wasbak met koud water tanden poetsen en bedden opmaken met je buur slapie die iedere nacht nat was .En het slapen in de buiten lucht was bij ons een oude leger krib met een stinkende olie deken over je heen . en ook hier werd gecontroleerd of je je ogen wel dicht had want je moest slapen. Als je in de zandbak dan aan het spelen was met een jongere jongetje die je dan hielp met bouwen werd je gescheiden ieder voor zich werd er dan gezegd. Oh en pap met vellen ik kan het weten ik heb de nodige draai om de oren gehad omdat ik kokhalzend de pap naar binnen moest werken . En de zee tot aan je knieen erin om daarna weer een lange wandel tocht te maken door de duinen en bramen plukken. Maar wat had ik een heimwee naar huis ook voor mij heeft het een on uit wisbare indruk achtergelaten.